De coronacrisis leert dat dierproefvrij onderzoek onwenselijk en onmogelijk is als we wel vaccins tegen een pandemie willen, betogen Willem Mulder en Judith Homberg in een pleidooi dat door honderd wetenschappers wordt onderschreven.
Als de coronacrisis één belangrijk inzicht heeft opgeleverd is het dat de westerse instituten, inclusief de politiek, ‘de wetenschap’ en overheidsorganisaties zoals het RIVM en de GGD, nauwelijks opgewassen bleken tegen een pandemie.
Met één belangrijke uitzondering: de westerse biotechnologie-industrie bleek in staat in een recordtempo innovatieve vaccins te ontwikkelen door ze in proefdieren te kunnen testen. In grote klinische trials is vervolgens de spectaculaire effectiviteit van twee (op nanotechnologie gebaseerde) mRNA-vaccins vastgesteld.
Proefdieronderzoek essentieel
Ruim binnen een jaar na het ontstaan van de pandemie werden doseringen gedistribueerd en de eerste mensen gevaccineerd. Proefdieronderzoek was essentieel voor deze prestatie en vormde de prelude voor toediening in de mens. Wij benadrukken dat vervanging van proefdieronderzoek nog lang niet haalbaar is en dat de plannen voor een versnelde transitie naar zo veel mogelijk proefdiervrij onderzoek heel erg onverstandig zijn.
Vaccinatie is immunologisch beschouwd een vrij eenvoudig concept. Een verzwakte ziekteverwekker, een stukje daarvan, of de genetische code van dat stukje (mRNA) wordt gepresenteerd aan het immuunsysteem en de immuunrespons die dat oproept zorgt voor immuniteit tegen de echte ziekteverwekker. Door de complexiteit van het immuunsysteem kan vaccinatie onverwachte reacties teweegbrengen, die in kaart gebracht moeten en kunnen worden met behulp van proefdieronderzoek.
Wat geldt voor een relatief eenvoudige ingreep als vaccinatie, geldt dubbel en dwars voor complexere interventies in het immuunsysteem, zoals immuuntherapie bij kanker. Ook deze ontwikkeling is te danken aan proefdieronderzoek. James Allison ontdekte in muizen dat de activiteit van T-lymfocyten, de soldaatjes van het immuunsysteem, wordt gereguleerd door zogenaamde checkpoints. Het therapeutisch uitschakelen van deze checkpoints activeert de T- lymfocyten en stimuleert deze immuuncellen tot het bestrijden van tumorcellen. Voor deze ontdekking ontving James Allison (met Tasuku Honjo) in 2018 de Nobelprijs. Veel belangrijker, door immuuntherapie is er hoop voor kankerpatiënten die 5 jaar geleden nog ten dode zouden zijn opgeschreven.
Het immuunsysteem is een bijzonder complex stelsel van organen, weefsels, cellen en moleculen. Ondanks de voortgang die er is gemaakt met het ontcijferen van zijn geheimen worden er nog dagelijks nieuwe fundamentele ontdekkingen gedaan. Zo publiceerde een groep onderzoekers van Harvard in 2009 dat de milt fungeert als een reservoir voor ontstekingscellen.
Deze cellen worden geproduceerd in het beenmerg en ‘wachten’ in de milt op een heftige ontstekingsreactie, bijvoorbeeld als gevolg van een hart- of herseninfarct, of tijdens een infectie met SARS-CoV-2.
Petrischaaltje en computer
Iets meer dan tien jaar geleden ontdekten onderzoekers van het Radboud Universitair Medisch Centrum dat het immuunsysteem waarmee we geboren worden, ook een soort geheugen kan vormen. We dachten altijd dat dit alleen mogelijk was in het gedeelte van het immuunsysteem dat we gebruiken voor het creëren van specifieke immuunreacties zoals tegen de mazelen of huisstofmijt. Dat geheugen wordt ‘trained immunity’ genoemd.
Het centrale werkingsmechanisme van trained immunity is onlangs ontrafeld in muizen. Het gebruik van deze proefdieren was essentieel om de metabole en epigenetische veranderingen van stam- en voorlopercellen in beenmerg (die plaatsvinden als gevolg van trained immunity) in kaart te brengen en te begrijpen. Als je niet weet dat dit systeem bestaat of hoe het werkt, kun je het ook nooit nabootsen in een petrischaaltje of in een computermodel, in tegenstelling tot wat tegenstanders van dierproeven beweren.
De huidige crisis laat zien dat we ondanks een lange periode van voorspoed kwetsbaar blijven voor natuurlijke fenomenen. Dat waren we een beetje vergeten en we hebben ons laten wijsmaken dat we onze wetenschappelijke doelen kunnen bereiken zonder eieren te hoeven breken.
Wereldleider proefdiervrij?
Nederland heeft de ambitie om wereldleider te zijn in de transitie naar proefdiervrij onderzoek. Dat is natuurlijk een heel erg sympathiek streven, maar we moeten niet net doen alsof verbannen van een cruciaal onderdeel van biomedisch onderzoek geen verregaande consequenties gaat hebben. Beleidsmakers en universiteitsbestuurders moeten in hun overwegingen niet alleen de dierethiek meenemen, maar zich ook afvragen of het ethisch verantwoord is om een bewezen, en levensreddende aanpak in de geneeskunde volledig stop te zetten.
De schoonheid van de natuur is ongeëvenaard, maar haar wreedheid kan hard toeslaan. De relatief kleine hoeveelheid proefdieren die het vergt om hier op zorgvuldige manier mee om te gaan is noodzakelijk en heel goed te verantwoorden.
Willem Mulder, hoogleraar Precisiegeneeskunde, Radboud Universitair Medisch Centrum, Nijmegen en Technische Universiteit Eindhoven en Judith Homberg, hoogleraar Translationele neurowetenschappen, Radboudumc.
Alle ondertekenaars van dit pleidooi op rij, in alfabetische volgorde, leest u hier.
Bron: De Volkskrant