Dierproeven spelen een belangrijke rol in onderzoek naar Covid-19. Directeur Martje Fentener van Vlissingen legt uit hoe het Erasmus Dierexperimenteel Centrum te werk gaat tijdens de coronacrisis.
Het is voor Martje Fentener van Vlissingen, directeur van het Erasmus Dierexperimenteel Centrum (EDC), altijd al balanceren. Maar de uitbraak van Covid-19 maakt haar werk nóg ingewikkelder. Kun je bijvoorbeeld een dierproef halverwege stopzetten, of niet? “We lopen een marathon momenteel.”
Wetenschappelijk onderzoek is door de overheid niet als vitaal aangemerkt. Welke gevolgen heeft dat voor dierexperimenten? Erasmus MC-onderzoekers spelen een onmisbare rol in de bestrijding van Covid-19, voor het begrijpen van de ziekte en de ontwikkeling en het testen van een medicijn of vaccin. Daarbij is het EDC belangrijk. Ook heeft het centrum speciale apparatuur in huis die hard nodig is, juist nu, vertelt Fentener van Vlissingen.
Hoe zag uw werk er voor Covid-19 uit?
“In het Erasmus Dierexperimenteel Centrum hebben we alle experimenten waarbij dierproeven een rol spelen onder ons dak, zo kunnen we zo goed mogelijk zorgen dat alle wettelijke eisen worden nageleefd en kunnen we het onderzoek waar mogelijk bundelen. Daarvoor stuur ik zo’n zestig mensen aan. We doen proeven met muizen en zebravisjes, maar ook met apen en varkens.”
In het AD zei u in 2017 dat jullie toewerken naar zo min mogelijk dierproeven. Hoe staat het daarmee?
“De trend is de afgelopen jaren dat het aantal gebruikte dieren voor dierproeven gestaag omlaag gaat. Dat komt bijvoorbeeld doordat we steeds meer informatie uit het dier halen en zo steeds efficiënter en hoogwaardiger werk leveren. De politieke realiteit in Nederland, en ook in Europa, is dat we zo min mogelijk dierproeven doen. In Nederland hebben dieren een hoge morele status. Ik ben dierenarts en sta daar zelf precies zo in.
“Tegelijkertijd kunnen we nog niet alle dierproeven missen. De techniek is simpelweg nog niet geavanceerd genoeg om alles op preparaten te testen. Dat maakt het een lastig en in sommige kringen controversieel onderwerp. Wat men soms vergeet in de discussie rond dierproeven is dat het ook om mensenlevens gaat. Rond kankeronderzoek zijn we in de afgelopen twintig jaar veel verder gekomen, en dat kon niet zonder dierproeven. Die afweging moet constant gemaakt worden.”
Hoe heeft corona uw werk beïnvloed?
“Zodra het virus uitbrak in China merkten we dat hier in Rotterdam. Onze infectieziektengroep is wereldwijd prominent betrokken bij onderzoek naar het virus, ze adviseren de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bijvoorbeeld. Het is niet geheel toevallig dat het Erasmus MC het onderzoek meteen bij de uitbraak begon. Wij waren ook al betrokken bij onderzoek van SARS-CoV-1 en MERS (een ander coronavirus, red.).
“Bij het onderzoek naar die coronavirussen zijn dierenexperimenten onvermijdelijk, om bijvoorbeeld te karakteriseren wat de interactie van het virus met de gastheer is. Bij mensen kun je patiënten pas onderzoeken als ze het al hebben, je kunt ze niet moedwillig infecteren en kijken wat er op dag één, drie en vijf gebeurt. Dat kan bij apen bijvoorbeeld wel.”
Het coronaonderzoek in Rotterdam is ontegenzeggelijk vitaal, maar dat zijn andere experimenten niet, toch?
“Of het andere onderzoek vitaal is of niet, daar kun je nog best over twisten. Het zal op de korte termijn misschien geen mensen redden, maar op de lange termijn, doordat het helpt in het ontwikkelen van medicijnen bijvoorbeeld, wel. Wat wij hebben gedaan is per onderzoek en situatie kijken wat we kunnen doen.”
Hoe werkt dat bij dierproeven?
“Ethisch gezien is het heel problematisch om een lopende proef af te breken: dan zouden we dieren moeten doden om die proeven later, met nieuwe dieren, weer op te starten. Dat past niet bij de soberheid en de doelstelling om zo min mogelijk dierproeven te doen, wij doden geen dieren onnodig.”
Ook niet vanwege Covid-19?
“Nee. Enkele dieren die in de fok waren hebben we helaas moeten afmaken omdat ze te oud zouden worden voor proeven, maar dat zorgt niet voor een hoger sterftecijfer dan gemiddeld. We hebben gekeken wat we verantwoord wél kunnen blijven doen. Ons personeel is blijven werken, gedeeltelijk ter plekke, al is dat met een minimale bezetting. We hebben ‘social distancing’ toegepast in onze werkwijze en alle onderzoekers gevraagd welke onderzoeken door moeten gaan om geen dieren voortijdig te hoeven doden. Om te voorkomen dat het virus zich verspreidt onder de medewerkers wordt iedereen met ook maar een snottebel op eigen verzoek getest.”
Is het daarmee bij jullie drukker of juist rustiger?
“Wij doen momenteel niet alleen dierproeven, vanwege Covid-19 hebben we ook nog extra taken. Zo steriliseren wij de mondkapjes die medewerkers in het ziekenhuis en op de Intensive Care gebruiken. Wij hebben, omdat we met dieren werken die beschermd moeten worden tegen ziektes, geavanceerde sterilisatieapparaten. Die komen nu van pas.
“Dus rustig is het bepaald niet met extra taken en het onderzoek dat gedeeltelijk doorloopt of vanwege Covid-19 is geïntensiveerd. We vragen behoorlijk wat van onze mensen. We lopen een marathon met zijn allen, houd het daar maar op.”
Hoe kijkt u naar de uitbraak als in de praktijk betrokkene?
“We zien nu de herwaardering van beroepen in de frontlinie. Ik hoop van harte dat we die blijvend herwaarderen en ik hoop bovendien dat we in de toekomst niet meer voor elke vergadering in het vliegtuig stappen, maar inzien dat het vaak net zo goed online kan. Ook hoop ik dat we veel doen met de bevindingen van dit levensgrote experiment waarbij het openbare leven stilligt en dat unieke effecten heeft op bijvoorbeeld de luchtkwaliteit. We kunnen daar als collectief veel van leren.”
Bron: EM